Sneakercultuur in de spotlights

Tekst: Philip Fokker

Steeds verder de diepte in

Ook is er in de eerste zaal ruimte voor de ontstaansgeschiedenis, die treffend begint met de rubberboom en (industriële) rubberproductie, begin 19e eeuw. De tijdslijn leidt de bezoeker langs verschillende sportieve hoogtepunten, zoals het eerste Wimbledon toernooi, de oprichting van Adidas, Puma, Vans, Nike en andere merken, tot de lancering van de Adidas Stan Smith Milo, die wordt gefabriceerd uit Mycelium, oftewel paddenstoelenleer. Heden ten dage is de sneaker-markt wereldwijd 80 miljard dollar waard.

Als de eerste zaal het kinderbadje is, dan zijn de opeenvolgende zalen de steeds dieper wordende baden waarin de sneakerliefhebber zich kan onderdompelen in Design Museum Den Bosch. De geboorte van de sneaker is nauw verweven met de opkomst van het professionele sporten. Een legendarische plek waar sporters en straatcultuur elkaar sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw tegenkomen is het Rucker Park basketbalveld in Harlem, New York. Hier speelde onder meer Walt “Clyde” Frazier wedstrijdjes, die ook als prof voor de New York Knicks speelde en in 1972 al door Puma werd gesponsord.
Vanuit Harlem is het kleine stap naar Queens, waar hiphopformatie Run DMC, midden jaren tachtig de sneaker lanceerde in, inmiddels, een vaste baan rond de aarde. De drie heren droegen – net als gevangenen overigens – hun Adidas Superstar’s zonder veters. Adidas bood hen een ‘endorsement’ deal aan van 1,6 miljoen dollar om mee te kunnen liften op de ‘streetcredibility’ van Run DMC en de rest is geschiedenis.

Unieke Nederlandse skate-documentaire
Waar hiphop aan de oostkust van de Verenigde Staten de sneaker onderdeel maakte van de straatcultuur, droeg aan de westkust de skateboardscene bij aan de stijgende populariteit van het schoeisel. Anders dan bij basketbal, tennis en atletiek, is het voor skaters belangrijk dat schoenen bestand zijn tegen het schuren en beuken dat bij de beoefening van deze sport komt kijken. Skate sneakers zijn hierdoor goed te herkennen: Een solide schoen met dubbel stiksel en een extra dikke zool. De bijna natuurlijke inventiviteit van skaters, die zich voor een groot deel in de openbare ruimte bewegen waar zij trucs uithalen op straatmeubilair en andere voorwerpen die voor handen zijn, wordt ook mooi gereflecteerd in een paar Vans die door de eigenaar een kopje kleiner zijn gemaakt met Stanleymes en Duct tape, voor meer bewegingsvrijheid.

Met de introductie van de skatescene in de tentoonstelling maakt de bezoeker ook kennis met een bijzondere groep skaters uit Nederland: De Fret Click. In 2009 gunde kunstenaar en filmmaker Gyz La Rivière met zijn documentaire ‘12’ (A Film About The Fret Click) het publiek een kijkje achter de schermen van een club jongens die al skatend Nederland veroverden in de jaren negentig van de vorige eeuw. De film is inmiddels nergens meer te zien of te koop, alleen een illuster gezelschap van 150 gelukkigen heeft een DVD met de 50 minuten durende documentaire erop in huis. Zelfs voor wie niets met sneakers, hiphop, sport of skateboarden heeft, is de documentaire reden genoeg om de tentoonstelling te bezoeken. ‘12’ is een ware klassieker die de tijdsgeest (Sport Billy!) mooi weergeeft.

Muziekstroomversnelling & verzamelaars

Maar bij hiphop en skaten stopt de sneakercultuur niet. Dat is slechts het begin, zou je kunnen zeggen. Het museum geeft dan ook ruim baan aan andere muziekstromen waarin de sneaker een belangrijk onderdeel uitmaakt de ‘klederdracht’. Zo was de Airmax BW (big window, naar het grote luchtkussen in de hiel) een geliefde sneaker onder Gabbers, terwijl ook Bubbling en Grime hun eigen sneakercultuur hebben. De samenwerking met Design Museum London, waar de tentoonstelling – exclusief de Nederlandse inbreng – eerder te zien was, komt het duidelijkst naar voren in de fotografie van Simon Wheatley en de video ‘Air Max – The Uniform’ van Grace LaDoja.

Ook is er flink wat ruimte vrijgemaakt voor de fanatieke verzamelaars. Zij showen vanaf beeldschermen hun exclusieve sneakers. Zo heeft Woei uit de Fret Click documentaire al tijden zijn eigen sneaker winkel in Rotterdam en gaat hij op bezoek bij verzamelaars in de Youtubeserie ‘Woei, Kickin The Door’, waarvan ook een aflevering in de tentoonstelling te zien is.

Van liefhebbers naar hebbeding
Ongeveer in het midden van de tentoonstellingsruimte lijkt een grens getrokken tussen de liefhebbers en dagelijkse gebruikers van sneakers aan de ene zijde en de haute couture aan de andere zijde. De tentoonstellingsmakers hebben deze grens dan ook ‘Tipping Point’ gedoopt. Eind jaren negentig werden door bepaalde merken oudere modellen opnieuw uitgebracht en gingen sneakermerken voorzichtig partnerships aan met ‘kleine retailers en progressieve modeontwerpers, die een eigen schare volgers hadden’, zoals de begeleidende zaaltekst het mooi omschrijft. En nadat de avant-garde had aangetoond dat de sneaker ook levensvatbaar was buiten het sportveld en de straat, durfden ook de iconen in te stappen,
of zoals conservator Adriënne Groen opmerkt tijdens haar rondleiding: “Op deze plek, ‘Icons creating icons’, is ruimte gemaakt voor het moment waarop grote merken écht begonnen door te krijgen dat het limiteren van oplages en het samenwerken met populaire namen uit de mode-industrie een lucratief businessmodel zou kunnen opleveren.” Voorbeelden van deze trend te over op de tentoonstelling, zoals The Ten, de tien paar schoenen die wijlen Virgil Abloh voor Nike ontwierp en ontwerpen van Martine Rose, Rick Owens, Balenciaga en Commes des Garçons schitteren in de felle spotlights.

Ook Nederland speelt een belangrijke rol in deze trend. Namen als Woei Tjin (ism Asics) en Piet Parra (ism Nike), toevallig beiden leden van de Fret Click, ontwerpstudio Studio Hagel en uiteraard Patta krijgen de aandacht die ze verdienen. Een gehele muur werd gevuld met uitgaven van Patta, geflankeerd door een aanstekelijk interview met oprichters Edson Sabajo en Guillaume ‘Gee’ Schmidt.

Terug naar het sportveld

Je zou bijna vergeten dat sneakers in essentie werden bedacht om op te sporten. En dat zijn de tentoonstellingsmakers dan ook zeker niet vergeten. Onder de noemer ‘Grip’ toont men welk schoeisel er in het begin van de 20e eeuw werd gemaakt voor verschillende takken van sport. Hier is ook het oudste paar van de tentoonstelling, een Converse model van rond 1930, te bewonderen. Inderdaad, antieke sneakers, want een kleine honderd jaar geleden begon men zich te interesseren in de juiste grip voor sporten als hardlopen, verspringen, tennis en basketbal. En een tijd later ook voor demping, waarvan de Nike Air-technologie het meest bekend is. Maar wie heeft die techniek ooit bedacht? De tentoonstelling geeft het antwoord: Marion ‘Frank’ Rudy. Het is deze bejaarde luchtvaartingenieur die bij iedere bezoeker een glimlach op het gezicht zal toveren. Vanuit het waanzinnig barokke interieur van zijn villa – waar Elton John en Liberace waarschijnlijk stik jaloers op zouden zijn – vertelt Rudy met trots over zijn uitvinding, die eerst nog door Adidas werd afgewezen maar bij Nike vanaf de jaren zeventig aan een triomftocht begon die nog lang niet ten einde lijkt.

Duurzaamheid en circulair design

Uiteraard, zou je bijna zeggen, is de laatste tentoonstellingsruimte ingeruimd voor duurzaamheid en circulair design. Want door de vele bestandsdelen die nodig zijn om een sneaker te fabriceren en door de grote populariteit (een Amerikaan consumeert gemiddeld drie paar sneakers per jaar), is de sneaker ook een grote vervuiler. Hoogste tijd dus voor circulaire en een stuk minder vervuilende gympen, zoals die van Veja, adikoggz, Nike Cosmic Unity, The Plant Shoe en Coffee sneaker.

En zo is de cirkel in de laatste zaal rond. Want repareren, vermaken en creëren, daar draait het om bij sneakercultuur. Waarbij vermaak een dubbele betekenis heeft, dat bewijst deze unieke tentoonstelling nog maar eens.

Te zien in Design Museum Den Bosch, tot 16 oktober
Meer info: www.designmuseum.nl